مبانی نظری و پیشینه تحقیق درباره اضطراب امتحان

اضطراب امتحان

اضطراب حالتی است که تقریبا در همه  انسان ها درطول زندگیشان به درجات مختلف بروز می کند ، به طوری که هر کس در زندگی خود حداقل یک بار این احساس را تجربه کرده است. (فایل وهاید ،2012) وجوداندکی اضطراب درانسان هم طبیعی و هم لازم است ولی اگر از حد بگذرد برای او مشکل ساز خواهد بود ، به طوری که با داشتن اطلاعات و مهارت قادر نخواهد بود امتیاز لازم را کسب کند. (ریچاردسون و همکاران ، 2011) 

کودکان و نوجوانان در جریان رشد انواع مختلفی از اضطراب به ویژه اضطراب آموزشگاهی را تجربه می‌کنند یکی از انواع این اضطراب ها، اضطراب امتحان است. اضطراب امتحان به عنوان یک پدیده متداول و مهم آموزشی، رابطه تنگاتنگی با عملکرد و پیشرفت تحصیلی کودکان و نوجوانان دارد. (تریفونی و شاهینی ، 2011) اضطراب امتحان به عنوان یک پدیده ی شایع و مهم آموزشی، رابطه ی نزدیکی با اضطراب عمومی دارد. اضطراب امتحان نیز معمولا" با نزدیک شدن امتحانات در فرد نمایان می شود، با این حال دارای ویژگی های خاصی است که آن را از  اضطراب عمومی جدا می سازد. (چاپل و همکاران ، 2005) اضطراب امتحان را حالتی از اضطراب عمومی می دانند که شامل پاسخ های پدیدار شناختی ، فیزیولوژی و رفتاری مرتبط با ترس از شکست است و فرد آن را در موقعیت های ارزیابی تجربه می کند .

پژوهشگران ، اضطراب امتحان را به عنوان صفتی نسبتا" پایدارو مرتبط با موقعیت های تهدید آمیز تعریف می کنند . (لارسون و همکاران ، 2010 ) اضطراب امتحان به جنبه های شناختی  نظیر افکارمزاحم ، حواس‎پرتی، احساس پریشانی از ارزیابی دانش‎آموزان در هنگام امتحان اشاره دارد . (کاسادی ،2004 ) و خود را به صورت پاسخ های شناختی ناسازگارانه (نظیر افکار مغشوش و افکار نامرتبط با آزمون) به عوامل استرس زای تحصیلی نشان می دهد. در نتیجه انتظار می رود که رابطه معکوس معنا داری بین نمرات اضطرابی و نمرات امتحان وجود داشته باشد . (یرکیز ، دادسن،1908 به نقل از دادستان ،1376)

گاهی اوقات ، در امتحانات سرنوشت ساز و پایانی ، شاگردان دچار استرس شدید می شوند و ضربان قلبشان تند می زند ، دست هایشان می لرزد و عرق می کند و احساس می کنند که ذهنشان خالی شده است و هر چه خوانده اند فراموش کرده اند . در آن هنگام به اهمیت امتحان و عدم موفقیت خود می اندیشند و همین افکار ، اضطراب را بیشتر می کند و عملکردشان را تحت تأثیر قرار می دهد . اگر میزان اضطراب بالا و پاسخ سؤالات مشکل باشد  ، در یادآوری پاسخ اختلال ایجاد می شود و به ندرت پاسخ درست به خاطر آورده می شود . این امر امروزه تحت عنوان اضطراب امتحان تلقی می شود که پدیده ای شایع محسوب   می شود و دانش پژوهان را در برابر چالش آموزشی مهمی قرارداده است .

با توجه به پژوهش های انجام شده تغییر در فشار خون ، میزان ضربان فلب ، ضعف و سرگیجه ، به هم خوردن ساعات خواب و آرامش ، تغییر در میل به غذا ، تعریق و ترشح هورمون آدرنالین و نورآدرنالین در ایام امتحانات بویژه در کودکان دارای اضطراب امتحان افزایش می یابد . (ابوالقاسمی و نجاریان ،1378 )

ساراسون (1975) به نقل از ابوالقاســمی ، اسدی مقدم ، نجاریان وشکرسن ،(1375) اضطراب امتحان را نوعی خود اشتغالی ذهنی می داند که با خود کم انگاری و تردید در مورد توانایی های خود مشخص می شود و غالبا" به ارزیابی شناختی منفی ، عدم تمرکز حواس و اُفت عملکرد تحصیلی فرد منجر  می گردد.

زمانی که اضطراب امتحان به وجود می آید ، رفتار ، شناخت و فیزیولوژی فرد نیزتحت تأثیر قرار می گیرد . از این رو مداخلات اضطراب امتحان روی اشکال هیجانی – عاطفی و شناختی نیز می بایست تمرکز کند. (کارتر و همکاران ، 2008 )

علائم و نشانه های اضطراب امتحان

علائم و نشانه های اضطراب امتحان مانند علائم و نشانه های اضطراب است . با توجه به تحقیقات انجام شده ، ناراحتی معده ، به هم خوردن ساعات خواب و آرامش ، تغییر در میل به غذا ، ضعف  سرگیجه ، تغییر در فشار خون ، ضربان قلب و ترشح درهورمون های آدرنالین و نورآدرنالین در ایام امتحان مشاهده می شود و در نتیجه هنگام امتحان درافراد مستعد به اضطراب و نیز در افراد دارای اضطراب امتحان این علائم افزایش می یاید . همچنین در افراد مبتلا به اضطراب امتحان ، در امتحانات شفاهی ، تپش قلب ، پریدگی رنگ صورت ، لکنت زبان ، حرکت های غیر ارادی دست و پا ، تغییر صدا ، لرزش بدن و صدا ، تغییر دمای بدن ، خشکی دهان ، و تعریق بارزاست .

 لازم به ذکر است که اضطراب امتحان باعث ضعف ایمنی بدن می شود و در نتیجه در ایام امتحانات ، عفونت دستگاه تنفس در دانشجویان و دانش آموزان افزایش می یابد . (ابوالقاسمی ، 1374)

به طور کلی مجموعه این علائم می توان در سه طبقه زیر قابل بررسی می باشد :

1- علائم فیزیکی اضطراب امتحان :

- تپش قلب ، تنفس کوتاه و بریده بریده ، تنگی و درد قفسه ی سینه و یا گلودرد

- معده درد

- حالت تهوع و استفراغ و یا اسهال

- لرزش اندام های بدن

- سردرد و درد بدنی

2- علائم هیجانی اضطراب امتحان :

- احساس سختی و فشار

- احساس ناامیدی و درماندگی

- احساس شرم و بی ارزشی ، احساس شکست

3- علائم رفتاری اضطراب امتحان

- عدم توانایی تمرکز حواس در طی جلسات امتحان

- گریه کردن و یا ناراحت و افسرده شدن

- شکایت به خاطر مریض بودن

- طغیان خشم و کج خُلقی

- خسته شدن ، غش کردن و یا احساس ضعف

- مشکل در بخواب رفتن در شب قبل از امتحان

به عبارت دیگر افراد دچار اضطراب امتحان معمولا" دارای علائم هیجانی ، فیزیکی و شناختی می باشد که به لحاظ شدت متغیر می باشد . برخی از این افراد با شیوه های آشکار با اضطراب خود مقابله می کنند . در حالیکه برخی دیگر در خاموشی تمام آن را تحمل می کنند . ( مایر،2008 )

پیشینه پژوهش

الف :تحقیقات انجام شده ی داخلی

نتایج پژوهش حسینی و خیر ( 1388) با موضوع بررسی چگونگی پیش بینی اهمال کاری رفتاری تصمیم فراشناختی در دانشجویان نشان داد که الگوی عملکرد اجرایی خود تنظیمی در پیش بینی اهمال کاری در رفتار و تصمیم گیری به عنوان اختلال هیجانی رفتاری کارایی دارد و اهمال کاری دارای ارتباط با هیجان منفی است .

......................

ب :تحقیقات انجام شده ی خارجی

جانسون و همکاران (2005 ) طی پژوهشی بین خودکارآمدی و عملکرد تحصیلی رابطه ی مثبتی را نشان دادند .

نتایج مطالعات فارلا ، والک ، کای (2009) نشان می دهدکه بهترین پیش بینی کننده مستقیم وواسطه ای پیشرفت تحصیلی متغیر خودکارآمدی تحصیلی می باشد .

............................

منابع :

منابع فارسی

ابوالقاسمی ، عباس. (1381). اضطراب امتحان : تشخیص ، علل و درمان مبتنی بر پژوهش . انتشارات اردبیل

استوار ،زهره و خسروی ،معصومه و اعظمی ،سعید. (1391) . اضطراب امتحان و راهبردهای مقابله با آن . تهران . نشر علم

الیس آلبرت ، جیمزنال ویلیام. (1387) .روانشناسی اهمال کاری ترجمه محمد علی فرجاد . تهران .نشر امید

آقا جانی ،طهمورث و شوقی. (1391). تحلیل روابط ساختاری بین آموزش خود متمایز سازی با اضطراب امتحان و باورهای خودکارآمدی . مقاله دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی سال پانزدهم . شماره 1 بهار 1393

باغانی ، مریم و دهقانی نیشابوری ، محسن. (1390). تاثیر انگیزش تحصیلی ، خودکارآمدی و رویکردهای مطالعه بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان . اولین همایش ملی یافته های علوم شناختی در تعلیم و تربیت . دانشگاه فردوسی مشهد 1390

بختیار پور ، سعید و حافظی ،فریبا و بهزاد شینی ، فاطمه. (1389) . رابطه بین کمال گرایی و خود کار آمدی با اضطراب و عملکرد تحصیلی در دانشجویان . دانشگاه آزاد اسلامی .اهواز .

بیابانگرد ، اسماعیل. (1378) . اضطراب امتحان . تهران . نشر فرهنگ . چاپ دوم

پنتریج ، پال آروشانگ . دیل . اچ. (2002). انگیزش در تعلیم و تربیت تحقیقات و راهکارها ترجمه مهناز شهرآرای (1386) . تهران .علم

تمدنی ، مجتبی و حاتمی ، محمد و هاشمی ، هادی. (1389).خود کار آمدی عمومی ،اهمال کاری تحصیلی و پیشرفت تحصیلی دانشجویان . فصلنامه روانشناسی تربیتی ، شماره هفدهم ، سال ششم . تابستان 89

جوکار ، بهرام و دلاور پور ، محمد آقا. (1389) . رابطه تعلل ورزیدن با اهداف پیشرفت اندیشه های نوین تربیتی . دانشگاه الزهرا . تهران ،دوره ی 30، پاییز و زمستان 1386 شماره 3و4

خیر ،محمد. (1376).بررسی رابطه برخی از شاخص های طبقه اجتماعی با پیشرفت تحصیلی در دانش آموزان ، مجله ی علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز . دوره ی 12  ، شماره 2

سیف ، علی اکبر. (1386) . روان شناسی پرورشی نوین ( ویرایش ششم ) تهران نشر دوران

شولتز ، سیدنی الن. (2005) . نظریه های شخصیت . ترجمه یحیی سید محمدی (1387)چاپ 12 ویراست 8 ، تهران . ویرایش3.