مبانی نظری و پیشینه تحقیق درباره ماهیت آموزش پیش دبستانی

ماهیت آموزش پیش دبستانی

 توجه به آموزش و پرورش پیش از دبستان مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است. در بعضی کشور­­­ها، تقریباً همۀ کودکان قبل از ورود به دبستان، در این مراکز تربیتی پرورش می­یابند (صافی، 1387). در نظام آموزشی ایران، کودکان کمتر از سه سال در مهد­کودک، کودکان سه، چهار و پنج ساله در کودکستان، و از پنج سال به بالا در دوره­های آمادگی آموزش می­بینند. اغلب مؤسسات آموزش قبل از دبستان را بخش خصوصی، به صورت مراکز غیر انتفاعی و تحت نظارت بهزیستی کشور اداره می­کنند. وظیفۀ اصلی آنها مراقبت از کودکان و پاسخ­گویی به نیاز­های زیستی، بهداشتی و روان شناختی آنان است (کاکیا، 1385، به نقل از ضیایی نجف آبادی، 1386).

دورۀ پیش‌دبستان یا دورۀ آمادگی در نظام آموزشی ایران، دوره­‌ای است که کودکان در یک یا دو سال قبل از ورود به دبستان می‌گذرانند. این دوره جهت آماده ساختن کودکان برای ورود به دبستان است (شورای عالی آموزش و پرورش، 1392).

 کول (1991)، برنامۀ آموزش و پرورش پیش از دبستان را چنین تعریف کرده است: کودک محور است و از رویکرد بازی و فعالیت پیروی می­کند، محیط بازی محرکی را برای تحول شناختی، کلامی، اجتماعی، عاطفی و جسمی کودک فراهم می­آورد، کودکان را برای دوران ابتدائی آماده می­کند، این برنامه مبنایی برای تحول خواندن، نوشتن و حساب کردن تشکیل می­دهد، تعامل با محیط، مشارکت فعال در فعالیت­های گروهی و توانایی­های حل مسائل خلاق را در کودکان تقویت می­کند، بر تدارک تجارب برای کودکان تأکید دارد به طوری که تحول مهارت­های مربوط به روند یادگیری آنها را تضمین کند، بر طراحی از قبل و جدول­بندی و نظم در برنامه­ها تکیه دارد اما در عین حال نسبت به نیازهای کودکان انعطاف پذیر است، به طور غیر مستقیم کنترل خود و انضباط درونی را در کودکان بهبود می­بخشد (ترجمۀ مفیدی، 1386، راه پیما، 1388).

2-4-1- اهمیت و ضرورت آموزش پیش دبستان:

امروزه، اهمیت و ضرورت آموزش و پرورش در دورۀ پیش دبستان بیش از گذشته مورد نظر است. افزایش مداوم تعداد مادران شاغل، گسیختن وابستگی­ها و نظام خانواده­های سنتی، تنش­های روانی حاصل، که ناشی از الگوی های زندگی کنونی است،  موجب گشته که کودکان اغلب از منابع یک محیط محرک و بر انگیزنده برخوردار نباشند. کودکان مناطق محروم به ویژه از این نظر، محرومیت های بیشتری را متحمل می شوند. از آن جا که والدینی که بی­سواد هستند، توانایی تعامل مؤثر و مفید با کودکان خود را ندارند و نمی­توانند به تحول مطلوب و مناسب گفتار و زبان کودک و مهارت­های شناختی کودک خود کمک کنند. فقدان تسهیلات، وسایل و مواد مانند اسباب بازی، کتاب، امکانات بازی و غیره به محرومیت­های آنان می­افزاید (کول، 1991، ترجمۀ مفیدی). از این رو آموزش پیش دبستانی در این زمینه بسیار با اهمیت است، زیرا یک برنامۀ آموزش پیش­دبستانی مناسب برای این دوره، تجاربی محرک و مفید برای تحول شناختی، زبانی، جسمانی، عاطفی و اجتماعی فراهم می­آورد. اگر این نوع برنامه­ها به گونه­ای مؤثر سازمان داده شوند، محرومیت­های ناشی از کمبود­های محیط خانه را جبران می­کند و کودک را برای ساختن مبنایی قوی برای سهولت تحول بعدی و بارور کردن استعداد­هایش یاری می­کند (همان). بنابراین آموزش پیش از دبستان به نوعی باعث برقراري عدالت اجتماعی در جامعه می شود. کودکان خانواده هاي محروم و روستایی که از محیط خانوادگی مساعدي در زمینۀ تحول و یادگیري برخوردار نبوده اند، با استفاده از برنامه هاي آموزش پیش از دبستان می توانند تا حدي فاصلۀ خود را با کودکان خانواده هاي مرفه کم کنند (طالب زاده نوبریان، 1387). آموزش پیش­دبستانی به تدریج کودک را برای پیروی از نظم و انضباط مدرسه آماده می­کند و آنها را با مقررات حاکم بر دورۀ ابتدایی آشنا می­کند. علاوه بر این کودک در طی دورۀ پیش­دبستانی با مهارت­های گفتاری و جسمی که برای یادگیری خواندن، نوشتن و حساب کردن در پایۀ اول ابتدایی ضروری است، آشنا، و از این نظر آماده می­کند (کول، 1991، ترجمۀ مفیدی، 1386). همچنین آموزش پیش­دبستانی باعث تحول سازگاري اجتماعی در کودك می­شود. بدین معنی که کودک می­تواند به راحتی با کودکان دیگر دوست شده و در فعالیتهاي مشترك شرکت کند. آموزش­پیش­دبستانی به سازش با کودکان، پیروی از برنامه­های عادی روزانه، یادگیری، ساکت نشستن و تمرکز کردن بر فعالیت­ها در یک دورۀ زمانی خاص و طولانی شدن مدت توجه و مواردی از این قبیل کمک می­کند. یکی دیگر از ضروریات آموزش پیش­دبستانی این است که از طریق شرکت دادن کودکان در فعالیتهاي مناسب ورزشیِ فردي و جمعی به کودکان در خصوص شناخت اندام­ها و مراقبت از آنها و به کارگیري صحیح­شان آموزش داده می­شود (طالب زادۀ نوبریان، 1387). کمک به ایجاد مهارت خود تنظیمی و مهارت های بهداشتی نیز از دیگر جنبه هاي مهم آموزش­هاي پیش­دبستان می­باشد. همچنین افزایش مهارتهاي زبانی و کلامی و بالا بردن گنجینۀ لغات کودکان و کمک به آنها در انجام یک گفتگوي صحیح با کودکان و بزرگسالان نیز از ضروریات دیگر آموزش پیش از دبستان به شمار می­رود (همان).

.............................................................................

پژوهش­های انجام شده در ایران

پاکدامن (1376) در مطالعه­ای به بررسی تأثیر یاد­دهی در تحول ذهنی پیش­عملیاتی کودکان پرداخت. در این مطالعه آزمودنی­ها 40 کودک (18 دختر و 22 پسر) کودکستانی 5 تا 5 سال و 6 ماهه با بهرۀ هوشی 94 تا 135 بودند که از بین600 کودک طبق ضوابط معینی انتخاب و به 2 گروه آزمایشی و گواه واگذار شدند که همگی آنها در سطح پیش­عملیاتی بودند. گروه آزمایشی (تعداد 20 نفر) طی مدت 3 هفته تحت آموزش ردیف کردن (با شیوۀ لوینوف) قرار گرفتند و در همان زمان گروه گواه (تعداد 20 نفر) تحت آموزش­های معمول در کودکستان­ها واقع شدند. پس از 3 هفته از انجام پیش­آزمون، پس­آزمون یک و بعد از یک هفته و 4 ماه پس آزمون های 2 و 3 انجام شدند. با آن که بلافاصله بعد از آموزش یک انتقال نزدیک-نزدیک (پیشرفت در نتایج پس آزمون) و نیز یک انتقال نزدیک- دور (توانایی حل تکالیف ردیف­کردن در مورد مفاهیم بخش­هایی که آموزش داده نشده بود) مشاهده شد. نتایج بعد از 4 ماه به طور کلی در گروه آزمایشی رو به کاهش گذاشت. اگر­چه این نتایج در مقایسه با گروه گواه برتری خود را حفظ نموده است.

...............................................................

مطالعات انجام گرفته در خارج از ایران

علاوه بر مطالعات انجام شده در ایران، مطالعات زیادی در سطح بین المللی مبنی بر اهمیت دورۀ پیش از دبستان انجام شده است. در ادامه به معرفی برخی از این مطالعات پرداخته می­شود که با مسئله پژوهش حاضر ارتباط بیشتری دارند.

 بارنت (1995) در یک مطالعۀ فرا­تحلیلی، 36 مطالعه که آثار بلند­ مدت برنامه­های پیش از دبستان در خانواده­های کم درآمد مورد بررسی شده بود مورد مطالعه قرار داد. نتیجه نشان داد که آموزش پیش­دبستانی می­تواند اثرات بزرگ اما کوتاه مدتی را بر هوش کودکان داشته باشد. همچنین اثرات دراز مدت قابل توجه­ای در پیشرفت تحصیلی، کسب رتبه، سازگاری اجتماعی دارد. در این مطالعه به دلیل تفاوت در کیفیت و بودجه درست برنامه­ها تمام منافعی که ذکر شد را تمام برنامه ها ایجاد نکرده بودند.