تعارض والد و فرزند
ارتباط والدین و
فرزندان از جمله موارد مهمی است که سالها نظر صاحب نظران و متخصصان تعلیم و تربیت
را به خود جلب کرده است. خانواده نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودک و محیط
اطراف او را به وجود می آورد و مهم ترین محیط اجتماعی است که رشد و تکامل
کودکان و نوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد.
کودک در خانواده پندارهای اولیه را درباره جهان فرا می گیرد ، از لحاظ جسمی
و ذهنی رشد می یابد ، شیوه سخن گفتن را می
آموزد ، هنجارهای اساسی را یاد می گیرد و سر انجام نگرش ها ، اخلاق و..... شکل می
گیرد و اجتماعی می شود. تجارب اولیه کودک
در خانواده ، سازنده شخصیت و رفتارهای وی در نوجوانی است(هیبتی ،1381).
نوجوانی
نوجوانی ، سنین
بین 12 تا 18 سالگی را در بر گرفته ایم (کیم[1] و دیگران ، 2002
، به نقل از اختیاری ،1385). و به عنوان دوره انتقال و سازماندهی مجدد در روابط
خانوادگی در نظر گرفته می شود(گروتی وانت ، کوپر ، 1986 ، استین برگ ، 1990 ، به
نقل از آلیسون[2] و دیگران ،
2004).
مشخصه این تغییرات انتقالی است که در
اعمال قدرت یک جانبه والدین بر فرزندان رخ می دهد و به اعمال قدرتی دو جانبه منجر
می شود که نوجوانان در فرایند تصمیم گیری سهیم می شوند و به میزان بیشتری روی
رفتارهای شخصی شان اختیار دارند(یونیس و اسماله[3] ،1985، به نقل از
آلیسون و دیگران، 2004). این انتقال و مذاکره مجدد در خصوص اختیار و کنترل ، با
دسته ای از تغییرات همبسته است(جسمی ، اجتماعی ، شناختی). تعریف مجدد خود یا
انتقال هویت فردی که در این دوره اتفاق می افتد نتیجه این انتقالات در الگوی روابط
خانواده با تعارض بین نوجوانان و والدینشان مرتبط است. تحقیقات از این ادعا حمایت
می کنند که تعارض جزئی از روابط والدین – نوجوانان است(لارسون[4] ،1995 ، به نقل
از آلیسون و دیگران ،2004). تحقیقات بر وجهه معمولی تعارض والدین – نوجوانان تمرکز
کرده اند مواردی چون فراوانی و شدت آن ، ویژگی های تحولی دوران نوجوانی ، انواع
موضوعات تعارض و پراکندگی آن در بین خانواده ها (باربر، 1994 ، منت مایر، 1983 ،
سمتانا،[5] 1989 ، به نقل از
آلیسون و دیگران ،2004). با آغاز بلوغ ، نوجوانان و والدین در رابطه با یکدیگر ،
فاصله بیشتری را تجربه می کنند و این فرایند کناره گیری متقابل است (میکوجی،[6] 1998 ، ترجمه
همتی، 1384).
برخلاف عقیده رایج رابطه بیشتر نوجوانان با والدین با خصومت
و طرد همراه نیست؛ گرچه اختلافاتی به چشم
می خورد . از آنجا که نوجوانان
نیاز دارند از نظر عاطفی و مالی مستقل از والدین باشند ، به یک هویت مستقل دست یابند
و ارزشهای خود را حاکم سازند ، تعارض با والدین آغاز می گردد. البته توجه به این
نکته حائز اهمیت است که تضادها در روابطی پدیدار می شود که سابقه طولانی از کشمکش
ها با هم داشته باشند. در اغلب موارد وجود پیوند های عاطفی صمیمانه ، تعارضات را
تحت کنترل در آورده و احساسات مثبت را برقرار ی سازد(بیابانگرد ،1384). رشد در
دوران بلوغ ، چرخه ای بی نظیر در زندگی انسان است. دختران در این دوره تغییرات
فیزیکی ، شناختی عاطفی و اجتماعی زیادی را تجربه می کنند. ارتباط مادر با دختر از
دوران طفولیت مادر شروع می شود. در بسیاری اوقات دوران طفولیت مادر ، تعیین کننده
دوران طفولیت دخترش خواهد بود . مادر به دخترش می آموزد که درباره خود چه احساسی
داشته باشد ، چگونه با موقعیت های تنش زا روبرو شود ، چگونه از زندگی اش لذت ببرد
و بر ترس هایش غلبه کند(هریس و هریس[7] ، ترجمه آرام نیا
و حسینی ،1386). اختلافات بین والدین و نوجوانان در حدود 14-15 سالگی به نقطه اوج
خود می رسد و بیشتر تعارضات در مورد مسائل جزئی نظیر سبک لباس پوشیدن ، مدل مو و
نوع موسیقی ، رفتار جنسی ، مصرف مواد ، مسئولیت های خانوادگی و اجتماعی ، عادات
مطالعه ، انتخاب دوست و...... باشد(بیابانگرد ،1384).
تعارض بخش اجتناب ناپذیر هستی انسان است خواه در زندگی شخصی
و خواه در زندگی سازمانی . هر زمان و هرکجا که افراد به طور جمعی کار کنند و یا
دور هم جمع باشند احتمال رخداد تعارض وجود دارد . شاید بتوان گفت که در تمامی کوشش
های انسانی اگر ، همکاری یک روی سکه باشد تعارض روی دیگر آن است . تعارض در عرصه
های مختلفی بین افراد ، گروها ، یا ملت ها روی می دهد ، بنابراین تعارض باید از
منظر خرد کلان نگریسته شود(هریگوپال[8] ،1995).
تاریخچه تعارض والد و فرزند
تعریف تعارض
تعارض از نظر لغوی یعنی معترض یکدیگر شدن ، با هم اختلاف داشتن(فرهنگ
عمید ،1360). تعارض عبارتند از عدم توافق و مخالفت دو فرد با یکدیگر ، ناسازگاری
نظرات و اهداف رفتاری که در جهت مخالفت با دیگری صورت می گیرد و همچنين ستيزه‌اي
بين افراد در اثر منافع ناهمسو و اختلاف در اهداف و ادراكات مختلف (رابینز[9]،1991، به نقل از
صمدی، 1380). تعارض فرایندی است که در آن فردی در می یابد شخص دیگری به طور منفی
روی آن چیز که در تعقیب می کند تاثیر گذاشته است( وودمن[10] و دیگران ،1995،
به نقل از صمدی، 1380).
تعارضات محرکی برای ایجاد در روابط و ابراز هیجانات هستند
که ممکن است در واقع موجب بهبودی در روابط میان والدین و نوجوانان شوند. تعارضات
می تواند نشان دهد که شیوه های ارتباطی کنونی ناموثر هستند و به راهبرد های
همیارانه و اثر بخش تر نیاز است. از این دیدگاه ، تعارضات فرصت های را برای
نوجوانان جهت مذاکره مجدد در مورد رابطه انسان فراهم می کند .بنابراین می توان تعارض والدین و
نوجوانان را یک جز طبیعی از فرایند رشد ، یک عامل تسهیل گر رشد روانی ، ایجاد هویت
و مسئولیت پذیری و...... ، قلمداد کرد . تعارض بخش گریز ناپذیر روابط انسانی است و
هرچه روابط صمیمانه تر باشد تعارض بیشتری محصول آن خواهد بود. (وودمن[11] و دیگران ،1995،
به نقل از صمدی، 1380).
تصور کلی بر این است که تعارض پیامد های منفی بر فرد یا
سازمان دارد. مثلا خود را در یک موقعیت
تعارض شدید تصور کرده و حالت ذهنی خود را آزمایش کنید شما در این وضعیت عصبی ، نا
آرام و شدیدا مضطرب هستید و نمی توانید روی کار خود تمرکز داشته باشید ،
وعملکرد شما زیانبار است. تصمیم های اتخاذ شده ممکن است نا مناسب باشد. بنابراین
تعارض ها می تواند به کارآیی فرد آسیب برساند. برخی پیامد های تعارض مصرف الکل ،
مواد مخدر ، کم خوری یا پر خوری ، رفتار پرخاشگرانه یا اطاعت بیش از حد ، و.......
باشد.
همچنین پیامد های روانشناختی و تغییرات فیزیولوژیک مثل :
آدرنالین و نورآدرنالین به خون ریخته می شود وحالت
برانگیختگی و تحریک پذیری بوجود می آید.
ضربان قلب افزایش می یابد ، فشار خون بالا می رود ، معده
خوب کار نمی کند و.......
بدیهی است که تعارض نه تنها بر عملکرد فرد تاثیر می گذارد
بلکه اختلالات روان تنی را به دنبال دارد که سلامت روان فرد را به مخاطره می
اندازد مانند بی توجهی ، بی علاقگی ، نارضایتی ، اضطراب ، انزوا ، نا کامی ،
و....... (هریگوپال ،1995).
وچینیچ (1990)
معتقد است که تعارض به 2 نوع سازنده و مخرب تقسیم می شود :
1-تعارض های سازنده که بر موضوعات کنونی متمرکز است و
مذاکره و مصالحه ، راه حل مناسب برای آنها می باشد.
2-تعارض های مخرب که بر موضوع ها و مسائل کنونی متمرکز
نبوده و در حل آنها معمولا از زور و تهدید و رفتار استبدادی استفاده می شود.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق درباره تعارض والد و فرزند
..........................................................................
پژوهش های انجام شده در رابطه با تعارض
اختیاری (1385) به برسی اثر بخشی آموزش مهارت های شناختی – رفتاری به مادران
در بهبود روابط با دختران نوجوانشان پرداخته است. نمونه پژوهش وی 18 نفر از دانش
آموزان دختر مقطع راهنمایی بوده که به شیوه ی تصادفی انتخاب و در گروهای کنترل و
آزمایش جایگزین شده اند. وی گزارش نموده است که آموزش مهارت های شناختی – رفتاری به مادران
در بهبود روابط مادر – دختر تاثیر ندارد. البته این آموزش منجر به کاهش پرخاشگری و افزایش عزت نفس
در دختران نوجوان شده است.
بکتاش(1384) به
برسی سود مندی اثر گروه مواجهه بر حل تعارضات مادر – دختر در نوجوانان
15 تا 16 ساله تهرانی پرداخته است. وی 40 نفر از دختران را به همراه مادرانشان به
مدت 8 جلسه آموزش داد وگزارش می دهد که گروه مواجهه ، بر کاهش تعارضات مادر – دختر موثر است و
عاطفه مثبت بین آنها را افزایش می دهد.
...................................................................................
بخشی از منابع
اختیاری ، راضیه (1385) اثر بخشی آموزش مهارتهای شناختی ،
رفتاری به مادران در بهبود روابط با دختران نوجوانشان ، پایان نامه کارشناسی ارشد
مشاور خانواده ، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی
اسکیان پرستو (1384) بررسی سایکو دوام بر افزایش
تمایزیافتگی خرد از خانواده اصلی در دانش‌آموزان دختر دبیرستان منطقه 5 تهران
کارشناسی ارشد تربیت معلم.
اصلانی ، خالد (1383) تاثیر روان نمایشگری گروهی بر افزایش
تمایز یافتگی و تعیین ابعاد این متغییر در بین دانش جویان دانش گاه امیر کبیر،
پایان نامه دکتری مشاوره ،دانشگاه امیرکبیر
بازرگان،عباس،حجازی،الهه،سرمد،زهره(1383)روشهای تحقیق در
علوم رفتاری .تهران انتشارات آگاه.
بشیری ، مژگان(1385) برسی ویژگی های روانسنجی و هنجار یابی
پرشسنامه شیوه زندگی (BASISA) بر روی جوانان
18 تا 40 سال . پایان نامه ارشد مشاوره. دانشگاه علامه طباطبایی. دانشکده علوم
تربیتی و روانشناسی
بیابانگرد،اسماعیل.(1384)روانشناسی تربیتی.تهران:انتشارات
پیکان
بیابانگرد،اسماعیل(1386)روانشناسی نوجوانان ،چاپ
یازدهم،تهران: نشر فرهنگ اسلام
بکتاش ، ماری(1384) اثر گروه مواجهه در حل تعارضات مادران
ودختران 16-15 ساله تهرانی پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه خاتم
پروچاسکا،جیمزاو،نورکراس،ج ،(1999)نظریه های
رواندرمانی،ترجمه سید محمدی(1383)،چاپ سوم،تهران:انتشارات رشد