2-1. تمرین پلایومتریک

2-1-1. تاریخچه تمرینات پلایومتریک

تاریخچه تمرینات پلایومتریک به شکل جدید و امروزی بسیار کوتاه است. دلایل پذیرش این روش به عنوان روشی برای بالا بردن توان انفجاری به موفقیت ورزشکاران روسی و اروپای شرقی در رشته دو میدانی در دهه 60 باز می­گردد. استدلال ­های اولیه در مورد تمرینات پلایومتریک توسط مربّی روسی «یوری ورخوشانسکی»[1] برای ورزشکاران رشته­ پرش به کار برده شد که بیانگر این مسئله بود که این تمرینات باعث توسعه­ی سیستم عصبی- عضلانی، بافت انقباضی، پرش، سرعت و در نهایت توان می­ شود (رادکلیف و همکاران، 1999). این تمرین­های پرشی سرانجام به نام واژه پلایومتریک نامیده شدند که از یک واژه دوتایی یونانی «پلیون» به معنی بیشتر و «متریک» به معنی اندازه برگرفته شده است (اسمعیلی و همکاران، 1382).

توان میزان نیروی اعمال شده در واحد زمان می­باشد که برای بالا بردن سطح مهارت­های سریع و انفجاری در رشته­های مختلف مانند پرتاب دیسک و اسپک در والیبال لازم است. در اوایل دهه 1980 دانشمندان روسی پولماس[2]، اِدبوخارد[3] و دیگران دلایل محکمی آوردند که تمرینات پلایومتریک با وزنه تمرینی پیشرفت جسمانی بهتری نسبت به وزنه تمرینی به تنهایی دارد و قدرت و سرعت را بهبود می­بخشد در حالیکه از آسیب­دیدگی نیز جلوگیری می­کند (رادکلیف و همکاران، 1999). توسعه­ی تمرینات پلایومتریک تا حد زیادی مدیون دونده­ی رشته دو سرعت روسی، والری بورزوف[4] است. امروزه نیز تأثیر این تمرینات بر روی فاکتورهایی همچون سرعت، توان انفجاری، چابکی، وزن بدن، درصد چربی بدن، انعطاف­پذیری و قدرت به اثبات رسیده است (بلوچی، 1389؛ قناعتی و همکاارن، 1384؛ باولی و همکاران، 2012؛ واسیل و همکاران، 2011). علاوه بر آن پژوهش­هایی نیز برای مقایسه تمرینات پلایومتریک در خشکی در مقابل تمرینات پلایومتریک در آب و تأثیر مثبت این تمرینات در آب و مزیت کاهش کوفتگی عضلانی و آسیب­های عضلانی و استخوانی صورت گرفته است (جوزف و همکاران، 2007؛ حسنلویی و همکاران، 1389).

2-2. مدل­های افزایش توان عضلانی در اثر تمرینات پلایومتریک

بر اساس مطالعات انجام گرفته بکارگیری صحیح تمرینات پلایومتریک موجب تقویت سرعت، قدرت و توان می­شود. گسترش توان عضلانی بوسیله دو مدل الف (مکانیکی و ب) نوروفیزیولوژیکی مورد بررسی قرار می­گیرد (باولی و همکاران، 2012).

2-2-1. مدل مکانیکی

بر اساس مدل مکانیکی، در تمرینات پلایومتریک هنگامی که عضله به تندی تحت کشش قرار می­گیرد، اجزای کشسان نیز کشیده می­شوند و مقداری از نیروی بار به شکل انرژی کشسان ذخیره می­شود، در جریان مرحله درون­گرای انقباض عضله که بوسیله تحریک بازتاب عضلانی اتفاق می­افتد این انرژی رها می­شود و موجب افزایش مقدار کل نیروی حاصله می­گردد. انقباض عضله شامل سه بخش الف) جزای انقباضی، ب) الاستیک موازی[5] و ج) الاستیک سری[6] می­باشد (بومپا و همکاران، 1387). بخش انقباضی که همان رشته­ های اکتین، میوزین وپل­های عرضی می­ باشد که تأمین کننده منبع اصلی نیروی عضلانی هستند. بخش الاستیک موازی از رشته­های عضلانی، مانند سارکولما، اپی میوزیوم، پری میوزیوم و اندومیوزیومتشکیل شده است. این بخش در حالت عادی باعث افزایش طول عضله می­شود و از این طریق زمینه­ای برای انقباض عضلانی (در هم رفتن تارهای اکتین و میوزین) را فراهم می­کند؛ و در آخر بخش الاستیک سری که از امتداد بخش الاستیک موازی ساخته می­شود و تشکیل­ دهنده قسمت تاندونی عضله است. با وجود اینکه این بخش الاستیک سری دارای مقدار کمی عضله است اما نقش اصلی، عمل انقباض در تمرینات پلایومتریک را دارد. در اثر انقباض برون­گرا و یا به عبارتی کشش اولیه، بخش الاستیک سری همانند یک فنر بلند شده و باعث ذخیره شدن انرژی کشسانی در عضله[7] می­شود. زمانی که عضله به صورت درون­گرا[8] منقبض می­شود، انرژی ذخیره شده در آن آزاد می­شود و به بخش الاستیک سری فرصت می­دهد تا با بازگرداندن عضلات و تاندون­ها به حالت طبیعی باعث افزایش نیروی تولیدی بشوند. در صورتیکه عمل درون­گرا عضله بعد از کشش برون­گرا[9] انجام نشود و یا زمان مرحله برون­گرا بیش از اندازه طول بکشد (کندی حرکت)، ظرفیت رفلکس کششی و انرژی ذخیره شده به صورت حرارت از بین خواهد رفت (کارولین و همکاران، 2006).

2-2-2. مدل نوروفیزیولوژیکی

مدل نوروفیزیولوژیکی بر اساس تقویت انقباض درون­گرای عضله بوسیله ­ی رفلکس کششی می­ باشد. هنگامی که احتمال کشش بیش از اندازه و پاره شدن عضله وجود داشته باشد، گیرنده­ های کششی ایمپالس ­های عصبی را به نخاع فرستاده و در نهایت این عمل واکنشی، اثر بازدارندگی بر کشش بیشتر تار عضلانی دارد. زمانی که کشش سریعی صورت می­گیرد، باعث افزایش تنش عضله به طور رفلکسی می­شود. به طورکلی نخستین گیرنده­ی حساس دوک­های عضلانی ­اند که نسبت به اندازه و میزان تغییر در در ازای تار عضلانی پاسخ می­ دهند و ایجاد یک رفلکس کششی می­ کنند که این پاسخ در نهایت موجب تقویت فعالیت انقباضی عضله موافق و افزایش مقدار نیروی تولیدی می ­شود (بوسکو و ویلیام، 2002). نوع دیگر از گیرنده­های کششی، اندام وتری گلژی موجود در تاندون­ها می­باشد که بوسیله نیروهای کششی حاصل از انقباض تار عضلانی برانگیخته می­ شوند و نقش تدافعی در پاره شدن عضله یا تاندون تحت شرایط بیشینه دارند؛ بنابراین هنگامی­که تارهای عضلانی کشیده می ­شوند، تغییر درازای تارها بوسیله دوک عضلانی[10] تشخیص داده می­ شود و رفلکس کششی برانگیخته می­ شود و در پاسخ، یک سری تکانش­ های متوالی توسط نرون آوران گیرنده اولیه[11] به نخاع شوکی ارسال می­کنند. در نخاع شوکی، نرون ­آوران مستقیماً با نرون حرکتی آلفا جفت شده و تکانه­ هایی را به تار عضلانی اسکلتی برگردانده و موجب انقباض آن­ها می­شود (طالب پور و همکاران، 1379).